چکیده:
در دنیای پویای تولید کفش، اهمیت بافت و جنس نخ رویه کفش را نمی‌توان نادیده گرفت. پارچه‌های مختلف بافته‌شده به روش تاری-پودی و حلقوی قابلیت استفاده در رویه کفش را دارند. در سال‌های اخیر بافت رویه‌های کفش به روش حلقوی و سه بعدی از موارد بسیار تأثیرگذار در تولید رویه کفش و بویژه کفش‌های ورزشی با رویه یک تکه بوده است. این شیوه تولید موجب کاهش ضایعات و بهبود راندمان تولید میشود. جهت بافت رویه کفش طیف وسیعی از انواع نخ پنبه و پشم سنتی گرفته تا مواد مصنوعی پیشرفته و پلی‌استر را در بر می‌گیرد و به تولیدکنندگان انعطاف‌پذیری برای نوآوری و پاسخ به روندهای بازار را ارائه می‌دهند.
مقدمه:
تولید کفش یک فرآیند پیچیده‌ی ناشی از قرارگرفتن اجزای متعدد در کنار یکدیگر است. که هر کدام از این اجزا نقش مهمی در دوام، راحتی و زیبایی محصول نهایی ایفا می‌کند. در بین این اجزا، نخ استفاده شده برای قسمت رویه کفش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نخ روی کفش به نخی اطلاق میشود که برای بافت پنل‌های بالایی کفش استفاده میشود. این نخ جزء ضروری تولید کفش بوده که نه تنها اجزای کفش را کنار هم نگه می‌دارد بلکه ظاهر، استحکام و ثبات ساختار کلی کفش و کاربرد نهایی به آن وابسته است. نوع نخ مورد استفاده بسته به جنس و روش ساخت کفش متفاوت می‌باشد. در نهایت انتخاب جنس نخ مناسب برای رویه کفش موجب اطمینان از مطابقت کفش با استاندارد و کاربرد نهایی آن ضروری است. این مقاله مروری به بحث در مورد انواع مختلف نخ‌های مورد استفاده در رویه کفش، ویژگی‌های آن‌ها و عواملی را که باید هنگام انتخاب نخ مناسب در نظر گرفت، مورد بحث قرار می‌دهد.
انواع نخ‌های مورد استفاده در رویه کفش
نخ استفاده شده در رویه کفش را می‌توان بر اساس جنس به چند دسته تقسیم کرد. این رویه می‌تواند از نخ‌های مختلفی با جنس پشم، پنبه، نایلون، پلی‌استر، پلی‌پروپیلن، ویسکوز، لایوسل، مودال و… به روش‌های متفاوت اعم از بی بافت، تاری-پودی و حلقوی تولید شود. هر‌کدام از این الیاف ظاهر و خواص فیزیکی متفاوتی دارند این خواص شامل جذب آب، قابلیت کشسانی، مقاومت در برابر امواج فرا‌بنفش، ثبات رنگ و… متفاوتی دارند. به عنوان نمونه امروزه برای طراحی و تولید رویه کفش‌های جدید عموماً از الیاف نایلون و پلی‌استر استفاده میشود. از نخ لایکرا و اسپاندکس معمولاً برای لایه داخلی آستر و در محل‌های دارای خمش استفاده میشود.
نخ رویه کفش پنبه‌ای
نخ‌های پنبه‌ای از الیاف طبیعی-گیاهی تهیه میشود که به دلیل نرمی و قابلیت نفوذ‌پذیری هوا (تنفس طبیعی) شناخته شده‌اند. از نخ پنبه ای به نوعی یک چند منظوره یاد میشود که می‌تواند در کاربردهای گوناگون از جمله نخ رویه کفش استفاده شود. این نخ اغلب در تولید رویه کفش‌هایی استفاده می‌شوند که احساس راحتی، سازگاری با بدن و طبیعی بودن و همچنین زیست سازگاری و مقاومت در برابر عملیات حرارتی (ذوب شدن مثل الیاف مصنوعی) مد نظر باشد. این نخ از نظر استحکام و دوام مانند نخ‌های مصنوعی نظیر پلی‌استر و نایلون نیست و در مراقبت از آن بایستی ملاحظه بیشتر داشت. رنگرزی و چاپ رویه‌های تولید شده از نخ‌های پنبه‌ای آسان است و طیف وسیعی از رنگ‌ها را در اختیار قرار می‌دهد ولی در انتخاب رنگ دانه جهت رنگرزی این نخ‌ها بایستی دقت شود چرا که اکثر رنگ دانه‌های مورد استفاده در رنگرزی این نخ‌ها مقاومت پایینی در برابر شستشو و نور خورشید دارند و در صورت انتخاب نا‌مناسب رنگ در طول دوره مصرف رنگ پریده شده و ظاهر کلی کفش را تحت تأثیر قرار دهد. این نخ در شرایط آب و هوایی سخت، مستعد ساییدگی و پارگی است و دوام کم‌تری نسبت به الیاف مصنوعی دارد و جهت استفاده از آن در رویه کفش اعمال عملیات تکمیلی نظیر سنگ شور و پوشش‌دهی با لایه روغنی یا رزینی توصیه میشود تا ظاهر و کارایی مناسب‌تری داشته باشد. از مزایا استفاده از نخ پنبه‌ای به عنوان نخ رویه کفش می‌توان به راحتی و نرمی، رنگ پذیری با طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها و زیست سازگاری و زیست تخریب پذیری مناسب اشاره نمود و از معایب آن می‌توان به دوام پایین، مستعد جمع شدگی در شرایط هوایی مرطوب و سایش بالای آن اشاره کرد.
نخ رویه کفش پشمی
نخ‌های پشمی جزء نخ‌های طبیعی-حیوانی هستند که به دلیل خواص عایق عالی خود شناخته شده هستند. این نخ به دلیل دوام، استحکام و خاصیت عایقی طبیعی می‌تواند انتخابی خوبی برای رویه کفش باشد. نخ پشمی استفاده شده جهت رویه کفش به دلیل خاصیت ارتجاعی بالا قابلیت چسبندگی خوبی به پا داشته و با توجه به نرمی و راحتی گزینه مناسبی جهت رویه کفش می‌باشد. بعلاوه در برابر سایش و پارگی ناشی از استفاده مکرر مقاوم است. علاوه بر این، نخ پشمی قابلیت تنفس و جذب رطوبت دارد و آن را به گزینه‌ای راحت برای رویه کفش تبدیل می‌کند. استفاده از این رویه می‌تواند قابلیت استفاده بدون جوراب از کفش را ممکن سازد چرا که خواص پشم، پا را خشک و خنک نگه می‌دارد. بعلاوه استفاده از این نخ‌ها بر خلاف نخ‌های مصنوعی می‌تواند بو و عرق را جذب نماید و پس از شستشو در محلول شستشو آزاد نماید. این نخ‌ها اغلب در کفش‌های طراحی شده برای آب و هوای سرد، که در آن عایق بودن حرارتی در اولویت است، استفاده میشود ولی مناسب استفاده در جای مرطوب نمی‌باشد. امروزه کاربرد زیادی در رویه دمپایی‌های راحتی داخل ساختمان دارد. در نهایت در هنگام انتخاب نخ پشمی برای رویه کفش، توجه به الزامات خاص، طرح و کاربرد نهایی کفش بسیار با اهمیت است. از مزایای انتخاب رویه پشمی می‌توان به عایق حرارتی عالی، نرمی و راحتی، ارتجاعیت، زیست سازگاری و زیست تخریب پذیری خوب آن اشاره نمود و از معایب آن می‌توان به قیمت بالا و طول عمر کمتر نسبت به الیاف مصنوعی اشاره نمود.
نخ رویه کفش پلی‌استر
پلی‌استر نام تجاری یک نوع پلاستیک سنتز شده به نام پلی‌اتیلن ترفتالات است. بنابراین نخ تهیه شده از این پلیمر یک نخ سنتزی (مصنوعی) می‌باشد. نخ پلی‌استر بدلیل این ویژگی‌های منحصر به فرد خود توانسته جای خود را در تمامی صنایع باز کند به همین علت به یک نخ پر کاربرد چند منظوره و استراتژیک تبدیل شده است. خواص فیزیکی و شیمیایی مناسب آن نظیر استحکام و دوام بالا و مقاومت بسیار خوب در برابر سایش و شکل گیری قالب و همچنین مقاومت بالایی در برابر امواج ماوراء بنفش این نخ را گزینه مناسبی برای مصرف به عنوان نخ رویه کفش معرفی می‌کند. علی رغم جذب رطوبت پایین آن که ناشی از ساختار کریستالی این لیف ارزشمند است، رنگرزی آن پیچیده بوده ولی رنگ جذب شده دارای ثبات رنگ بسیار خوبی است و از این حیث شناخته شده می‌باشد، به این معنی که این نخ حتی پس از شستشو، سایش و قرار گرفتن در معرض نور خورشید و عوامل محیطی مختلف، رنگ و ظاهر خود را حفظ می‌کند. این خصوصیت برای حفظ زیبایی رویه کفش در حین مصرف کفش بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر این با توجه به دوام بالای پلی‌استر تمیز کردن و مراقبت از آن نسبتاً آسان است و آن را به یک انتخاب عملی برای کفش‌هایی تبدیل می کند که ممکن است نیاز به تمیز کردن منظم داشته باشند. این نخ‌ها به دلیل دوام و مقاومت سایشی بالا بصورت ویژه در کفش‌های ورزشی مورد توجه قرارگرفته‌اند. جذب رطوبت پایین این لیف مانع از رشد کپک میشود، بنابراین مصرف آن در رویه‌های کفش مورد استفاده در محیطهای مرطوب توصیه میشود. به طور کلی، نخ پلی‌استر یک انتخاب هوشمندانه، قابل اعتماد و کارآمد برای مصرف به عنوان نخ رویه کفش است که آمیزه‌ای از استحکام، دوام، ثبات رنگ و سهولت در نگهداری را ارائه می‌دهد. از مزایای مهم این گروه از نخ‌ها همانگونه که اشاره شد می‌توان به دوام، استحکام و سایش بالا، مقاومت در برابر رطوبت و کپک بالا، ثبات رنگ بالا، در دسترس بودن و قیمت پایین آن اشاره کرد و از معایب آن می توان به تنفس کمتر از الیاف طبیعی، عدم زیست سازگاری ناشی از عدم تجزیه زیستی و احتمال ناسازگاری با بدن را نام برد.
نخ رویه کفش نایلون
نایلون یک نوع پلاستیک سنتز شده از کاپرولاکتام به نام پلی‌آمید است. بنابراین نخ تهیه شده از این پلیمر یک نخ سنتزی می‌باشد. پلی‌آمیدهای حلقوی بعلت دوام و انعطاف‌پذیری بالا اولین بار برای ساخت طناب چتر نجات و جوراب شلواری زنانه استفاده شد. امروزه کاربرد آن در صنایع نظامی حساس و کاربردهای صنعتی تقویت شده است. نایلون علاوه بر ریسندگی قابلیت قالب‌گیری و تزریق را دارد. بنابراین نایلون یک ماده همه کاره بی نقص است که در اجزای مختلف کفش و انواع مدل‌های آن می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. این نخ به دلیل دوام، استحکام، مقاومت سایشی و شیمیایی بالا در بین متخصصین و فعالین صنعت نساجی بسیار شناخته شده است و این موارد آن را به عنوان یک انتخاب محبوب و ایده‌آل برای مصرف به عنوان نخ رویه کفش و بالاخص در نمای بیرونی آن نموده است. علاوه بر آن پارچه‌های نایلونی سبک و انعطاف‌پذیر بوده و دارای مقاومت فیزیکی بالایی می‌باشد بنابراین مناسب شکل‌گیری بصورت قالب است. این نخ به دلیل ساختار کریستالی جذب آب پایینی دارد بنابراین رنگرزی آن کمی پیچیده بوده ولی ثبات رنگی آن مناسب است. بنابراین رویه بافته شده از این نخ ظاهر خود را پس از استفاده طولانی مدت حفظ می‌کند. به طور کلی، نخ نایلون یک انتخاب قابل اعتماد برای نخ رویه کفش‌های با کارایی بالا است که هم دوام و هم جذابیت زیبایی دارد. از مزایای این نوع نخ مورد استفاده در رویه کفش همانگونه که شرح داده شد می‌توان به استحکام و دوام بالا، مقاومت در برابر مواد شیمیایی و سایش و انعطاف پذیری و الاستیک بودن آن اشاره نمود و از معایب آن می‌توان به تنفس کمتر نسبت به الیاف طبیعی، عدم زیست سازگاری ناشی از عدم تجزیه زیستی، احتمال ناسازگاری با بدن، لیز بودن و امکان سر خوردن در هنگام دوخت و قیمت بالای آن را نام برد.
نخ رویه کفش پلی‌پروپیلن
پروپیلن یک پلیمر ترمو‌‌پلاستیک است و نخ تهیه شده از آن به عنوان یکی از الیاف مصنوعی شناخته شده در صنعت نساجی می‌باشد. از آنجا که الیاف پلی‌پروپیلن مقاومت شیمیایی و دوام بسیار خوبی دارند در گذشته در کاربردهایی نظیر طناب، لباس زیر راحتی و سایر مصنوعات خانگی مورد استفاده قرار گرفته است. این نخ جذب آب بسیار جزئی داشته و رنگرزی آن باید در حین فرایند ذوب‌ریسی انجام شود بنابراین محدودیت طیف رنگ تولید آن بسیار محدود است ولی ثبات رنگی آن بالاست. مقاومت آن در برابر اسیدها، بازها و اغلب حلال‌های آلی زیاد است از این رو این نخ مستعد مصرف جهت تولید رویه کفش‌های مورد استفاده در محیط های کاری که در تماس با روغن‌ها، حلال‌ها و سایر مواد شیمیایی است، می‌باشد. نخ‌های پروپیلن وزن سبک و چگالی کمی دارند که به راحتی کفش کمک می‌کند. رویه تولید شده از این نخ به علت انرژی سطحی پایین بدون عملیات تکمیلی و چسب‌های مرسوم قابلیت چسبیدن به زیره کفش را ندارد بنابراین مصرف آن دارای پیچیدگی خاصی است. از مزایای رویه کفش تولید شده از این نخ می‌توان به مقاومت بالا در برابر انواع مواد شیمیایی، سبک بودن، دوام در شرایط سخت و قیمت نسبتاً پایین آن اشاره نمود و از معایب آن می‌توان به محدودیت رنگ، مقاومت حرارتی پایین و رایج نبودن و محدود بودن دسترسی آن اشاره نمود.
نخ رویه کفش ریون
نخ ریون از پلیمر بازیافته سلولز تهیه می شود. این نوع نخ به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد، گاهی در تولید رویه کفش استفاده میشود. برخی از ویژگی‌های نخ ریون که آن را برای استفاده در رویه کفش مناسب می‌کند شامل نرمی و راحتی، دمای ذوب بالا، لغزندگی و ضد الکتریسته ساکن بودن، تنفس‌پذیری طبیعی و جلوگیری از تعریق و ایجاد بوی بد در کفش، براقیت و ظاهر شیک، قابلیت رنگ‌پذیری و طراحی متنوع این نخ را جزء گزینه‌های تولید نخ رویه کفش می‌کند. رویه تولید شده از نخ ریون جذب رطوبت بالا و مقاومت، استحکام، دوام، سایش و ثبات رنگی پایین دارد به همین علت کاربرد آن محدود به کفش‌هایی میشود که نیاز به دوام بالا ندارند و بیشتر مقاومت حرارتی در برابر ذوب شدن و مقاومت در برابر الکترسیته ساکن در مد‌نظر باشد. از مزایای رویه کفش تولید شده از این نخ می‌توان به نرمی و راحتی، تنفس‌پذیری طبیعی، رنگ پذیری و طراحی متنوع اشاره نمود و از معایب آن می‌توان به جذب رطوبت بالا و مقاومت، استحکام، دوام، سایش، ثبات رنگی پایین و قیمت بالاتر آن اشاره نمود.
عوامل موثر در انتخاب نوع نخ رویه کفش
هنگام انتخاب نخ بالایی برای رویه کفش، چندین فاکتور باید در نظر گرفته شود تا بهترین تناسب را برای کاربرد مورد نظر تضمین کند. این عوامل شامل:
نوع کفش:
کفش‌های مختلف به نخ رویه با ویژگی‌های متفاوتی نیاز دارند. به عنوان مثال، کفش‌های ورزشی ممکن است به نخ‌های محکم و انعطاف‌پذیر مانند پلی‌استر یا نایلون نیاز داشته باشند، در حالی که کفش‌های غیررسمی ممکن است از نرمی پنبه بهره‌مند شوند.
کاربرد کفش:
کاربرد نهایی کفش نقش بسزایی در انتخاب نخ رویه کفش دارد. نخ مورد استفاده در رویه کفش‌هایی که برای فعالیت‌های خارج از منزل و یا محیطهای کار طراحی شده‌اند با نخ مورد استفاده در رویه کفش‌های درون منزل متفاوت‌اند. به عنوان مثال در کفش‌هایی که خارج از منزل و محیط خشن استفاده میشود نیاز است از نخ‌های رویه با مقاومت و دوام بالا در برابر سایش و شرایط آب و هوایی مقاوم مانند نخ‌های پلی‌استر و نایلون استفاده کرد ولی در مورد کفش‌های درون منزل که دوام و استحکام بالایی نیاز ندارند و نیاز به جذب آب بالا دارد می‌توان از نخ ریون استفاده کرد.
شرایط آب و هوایی:
شرایط آب و هوایی که کفش قرار است در آن محیط مورد استفاده قرار گیرد در انتخاب نوع رویه کفش مؤثر است. به عنوان مثال جهت بافت رویه کفش‌هایی که در باران و برف مورد استفاده قرار می‌گیرند به نخ‌هایی مانند نایلون و پلی‌استر نیاز است که در برابر رطوبت و تغییرات دما مقاوم باشند.
بودجه خرید:
قیمت تمام شده کفش متشکل از قیمت اجزا بکاررفته در کفش و هزینه‌های تولید آن است. نخ مورد استفاده در تولید رویه کفش اثر زیادی بر قیمت تمام شده کفش دارد. این هزینه بسته به جنس نخ مورد استفاده در رویه کفش می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد. قیمت تمام شده رویه کفش تولید شده از الیاف طبیعی مانند پشم و پنبه بسیار گران‌تر از رویه تولید شده از نخ مصنوعی با دوامی مانند نخ پلی‌استر و نایلون می‌باشد.
نتیجه گیری:
انتخاب جنس نخ برای تولید رویه کفش یک پارامتر مهم و تأثیرگذار در فرآیند تولید است که بر دوام، راحتی و مناسب بودن کفش برای شرایط مختلف تأثیرگذار است. نخ‌های مصنوعی مانند پلی‌استر و نایلون مزایایی از نظر استحکام، دوام و هزینه ارائه می‌دهند، الیاف طبیعی مانند پنبه و پشم، راحتی و مزایای زیست محیطی عالی را ارائه می‌دهند. تولیدکنندگان باید هنگام انتخاب نخ مناسب، نوع کفش، کاربرد مورد نظر، شرایط آب و هوایی و بودجه را به دقت در نظر بگیرند تا اطمینان حاصل شود که محصول نهایی با استانداردهای کیفی مورد نظر مطابقت دارد.